ਕਾਮਰੇਡ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪਦਾਰਥਵਾਦ

ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਤੇ ਬੈਠ
ਸਾਲਾਂਬੱਧੀ
ਫਰੋਲਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿਤਾਬਾਂ
ਝਾੜਦਾ ਰਿਹਾ ਮਿੱਟੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਤੋਂ
ਛਾਂਟਦਾ ਰਿਹਾ
ਘੋਖਦਾ ਰਿਹਾ ਆਂਕੜੇ
ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਦੀ
ਹਰ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਦੇ
ਪ੍ਰਧਾਨ ਪੱਖ ਦੀ
ਗੌਣ ਪੱਖ ਦੀ
ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਆਇਆ ਮੌਕਾ
ਉੱਠਿਆ ਜਵਾਰ ਲੋਕਾਈ ਦੇ ਸਾਗਰਾਂ 'ਚ
ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਨੂੰ ਹੱਲ
ਪ੍ਰਧਾਨ ਪੱਖ ਨੂੰ ਗੌਣ ਕਰਨ
ਤੇ ਗੌਣ ਪੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਰਨ ਲਈ
ਤਾਂ ਉਹ ਪਾਇਆ ਗਿਆ
ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ
ਉਸੇ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ 'ਚ
ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ
ਮੁਕਤ-ਚਿੰਤਨ.....

ਬੀਂਡਾ

ਹਵਾ ਨਾਲ਼ ਉੱਡਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ
ਇੱਕ ਬੀਂਡਾ
ਹਵਾ ਤੇਜ਼ ਹੋਈ
ਬੀਂਡੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਡਰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ
ਦਿਲ ਕੀਤਾ
ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਖਲੋ ਕੇ
ਘਰ ਤੋਂ ਭਲਾ ਕਿੰਨੀ ਦੂਰ ਆਇਆ
ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਲੱਭਣ ਲੱਗਾ
ਦੁਮੇਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਘਰ
ਹਵਾ ਸੀ
ਕਿ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਗਈ
ਬੀਂਡਾ
ਖਲੋਤਾ ਰਿਹਾ
ਹਵਾ
ਵਾਪਿਸ ਆਈ
ਦੂਣੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ਼
ਇਕੋ ਝਟਕੇ ਨਾਲ਼ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਬੀਂਡੇ ਨੂੰ
ਸਦੀਆਂ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਨਾਲ ਭਰੇ ਛੱਪੜ ਵਿੱਚ
ਹੁਣ ਬੀਂਡਾ ਲੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ
ਘਰ ਵਾਪਿਸ ਜਾਣ ਲਈ
ਕੋਸ ਰਿਹਾ ਸੀ
ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦ ਨੂੰ
ਇਨਕਲਾਬ ਨੂੰ
ਭੁੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ
ਕਿ ਛੱਪੜ ਹੀ ਉਸਦਾ ਅਸਲੀ ਘਰ ਸੀ.....

ਚਾਨਣ ਦੇ ਗੀਤ

ਕਾਲੇ ਨਾਗ ਜਿਹੇ ਆਸਮਾਨ ਵੱਲ ਤੱਕਦੇ ਹੋਏ
ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ
ਬੀਤੀ ਸ਼ਾਮ ਬਾਰੇ
ਸੂਰਜ ਦੇ ਛੁਪਣ ਬਾਰੇ
ਚੰਨ ਦੇ ਲੁਕਣ ਬਾਰੇ
ਰਾਤ ਦੀ ਤਨਹਾਈ ਬਾਰੇ
ਮੱਸਿਆ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਬਾਰੇ
ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲੱਗੇ
ਕੁਝ ਡਰੇ ਸਹਿਮੇ ਸ਼ਬਦ
ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਜ਼ਿੱਦ
ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਰੱਸੀ ਨਾਲ਼ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਾਣ ਦੀ
ਬੱਸ ਲੱਗਾ ਹੀ ਸੀ
ਉਪਰੇਸ਼ਨ ਥੀਏਟਰ ਜਾਣ
ਮਨਸੂਈ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ
ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਦਾ ਗਰਭਪਾਤ ਕਰਨ*
ਕਲ਼ਮ ਨੂੰ ਬਾਂਝ ਕਰਨ*
ਕਿ ਉੱਡਦਾ ਉੱਡਦਾ ਇੱਕ ਜੁਗਨੂੰ
ਆ ਬੈਠਾ ਉਂਗਲ ਦੇ ਪੋਟੇ ਤੇ
ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ

ਜੇ ਲਿਖਣ ਲੱਗਾ ਹੀ ਹੈਂ
ਤਾਂ ਕਾਲ਼ੀ ਬੋਲ਼ੀ ਰਾਤ 'ਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਰਹੇ
ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਗੜਗੜਾਹਟ ਲਿਖ
ਜਿਸਨੂੰ ਸੁਣ ਕੰਬ ਉੱਠੇ
ਸ਼ੈਤਾਨ ਦੀ ਰੂਹ
ਜੇ ਲਿਖਣਾ ਏ
ਤਾਂ ਮੋਹਲੇਧਾਰ ਵਰ੍ਹਦਾ ਮੀਂਹ ਲਿਖ
ਜੋ ਵਹਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਏ
ਹਨੇਰੇ ਦੀ ਕਾਲਖ

ਜੇ ਲਿਖਣਾ ਏ
ਤਾਂ ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਵਿੱਚ
ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਨਾਲ਼ ਜੋੜਦੀ
ਆਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਲਕੀਰ ਲਿਖ
ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੌੜੀ ਬਣਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜਾਏ
ਪਹੁੰਚਣਗੇ ਸੂਰਜ ਤੱਕ
ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਗੇ ਲਾਲ ਸੂਹੀ ਸਵੇਰ
ਜੇ ਲਿਖਣਾ ਏ
ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੀ ਸੁਬ੍ਹਾ ਦੇ ਤਰਾਨੇ ਲਿਖ
ਜੋ ਗਾਉਣਗੇ ਲੋਕੀ
ਲਲਕਾਰੇ ਮਾਰ ਕੇ
ਹਨੇਰੇ ਦੀ ਕਬਰ ਉੱਤੇ

ਤੇ ਜੇ ਚਾਹੁੰਨਾ ਏਂ
ਕਿ ਤੇਰੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਲੰਬੀ ਹੋਵੇ
ਤਾਂ ਢਾਬੇ ਤੇ ਭਾਂਡੇ ਧੋਂਦੇ ਛੋਟੂ ਦੇ ਖੁਸ਼ਕ ਨੈਣਾਂ ਵਿੱਚ
ਕਿਤਾਬ ਜਿਹਾ ਕੋਈ ਅਕਸ ਲਿਖ
ਵਿਹੜੇ 'ਚ ਰਹਿੰਦੀ ਛੰਨੋ ਦੇ ਖੁਰਦਰੇ ਹੱਥਾਂ 'ਚ
ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਕੋਈ ਨਕਸ਼ ਲਿਖ
ਮਜਦੂਰ ਦੀਆਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਜਾਗਦੀਆਂ
ਥੱਕੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਲਿਖ
ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਖੁਦ ਮਾਲਿਕ
ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਸ਼ਖਸ ਲਿਖ
ਜਗਮਗਾਉਂਦੇ ਲਾਟੂਆਂ ਦੇ ਗੀਤ ਲਿਖ
ਮਿਹਨਤਕਸ਼ਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਪ੍ਰੀਤ ਲਿਖ
ਵੰਡਾਂ ਦੀ ਰੀਤ ਨੂੰ ਛਿੜੇ ਕੰਬਣੀ
ਬੰਦ ਮੁੱਠੀ ਜਿਹਾ ਗੀਤ ਲਿਖ
ਤੇਰੀਆਂ ਇਹ ਹਨੇਰੇ ਦੀਆਂ ਗਜ਼ਲਾਂ ਨੇ
ਹਨੇਰਾ ਖਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹੀ
ਮਰ ਜਾਣਾ ਏ
ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਤਾਂ ਬੱਸ
ਚਾਨਣ ਦੇ ਗੀਤ
ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਤਾਂ ਬੱਸ
ਚਾਨਣ ਦੇ ਗੀਤ......

*ਪਾਸ਼ ਦੀ ਕਵਿਤਾ 'ਖੁੱਲੀ ਚਿੱਠੀ' ਵਿੱਚੋਂ ...

ਮੇਰੀ ਕਲ਼ਮ ਮੇਰੇ ਸ਼ਬਦ

ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ
ਮੇਰੀ ਕਲ਼ਮ
ਤਹਾਡੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਤੇ ਟਕੋਰ ਕਰੇ
ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੋਲੇ ਪੋਲੇ ਸਹਲਾਵੇ
ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਲੋਰੀ ਸੁਣਾਵੇ
ਸਦਾ ਦੀ ਨੀਂਦ ਸੌਣ 'ਚ
ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਾਂ ਦੀ
ਕੋਈ ਮਦਦ ਕਰੇ
ਮੈਂ ਤਾਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ
ਕਿ ਮੇਰੀ ਕਲ਼ਮ
ਤਹਾਡੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਨੂੰ ਕੁਰੇਦੇ
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੀ ਯਾਦ ਦੁਆਵੇ
ਦਿਨ ਰਾਤ ਤੁਹਾਡੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੇ
ਸਿਖਾਂਦਰੂ ਕਾਰੀਗਰ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਵੱਲੋਂ ਵੱਜੀ
ਆਰੀ ਵਾਂਗੂ ਲੱਗੇ
ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੌਣ ਨਾ ਦੇਵੇ
ਉਨੀਂਦਰਾ ਕਰ ਦਏ
ਜਿਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਨਾ ਹੋਵੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀ
ਕਿਸੇ ਵੀ 'ਅਫ਼ੀਮ' ਤੋਂ

ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ
ਮੇਰੀ ਕਲ਼ਮ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਸ਼ਬਦ
ਕਿਸੇ ਝੀਲ ਕੰਢੇ ਰੁਮਕਦੀ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਹਵਾ ਵਾਂਗ
ਤੁਹਾਡੇ ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਸਰਸਰਾਉਣ
ਤੁਹਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਛੂਹ ਕੇ ਵੇਖਣ
ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਸਾਉਣ ਦੀ ਹਰਿਆਲੀ ਦਾ
ਕੋਈ ਬਿੰਬ ਸਿਰਜਣ
ਹੀਰੋ ਹਾਂਡੇ ਦੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਵਾਂਗ
ਲੰਘ ਜਾਣ ਕੋਲੋਂ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ
ਬਿਨਾਂ ਆਵਾਜ਼ ਕੀਤੇ
ਮੈਂ ਤਾਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ
ਕਿ ਮੇਰੀ ਕਲ਼ਮ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਸ਼ਬਦ
ਕਿਸੇ ਨੀਵੇਂ ਉਡਦੇ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਵਾਂਗ ਗੁਜ਼ਰਨ
ਤੁਹਾਡੇ ਸਿਰਾਂ ਉੱਪਰ
ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ
ਦਿਲ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਉਂਗਲਾਂ ਦੇ ਲੈਣ
ਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ
ਕਿਲਕਾਰੀਆਂ ਮਾਰਨ
ਆਵਾਜ਼ ਪਿੱਛੇ ਭੱਜਣ
ਕਿਸੇ ਝੱਖੜ ਵਾਂਗ ਆਉਣ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਦੇ
ਲੈ ਜਾਣ ਉਡਾ ਕੇ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ, ਮਲ੍ਹੇ
ਬੁੱਢੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਬੋਹੜ
ਜੋ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ ਪੈਦਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਰੁੰਬਲ ਨੂੰ
ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਛੱਡ ਜਾਣ
ਸਪਾਟ ਅਣਛੋਹੇ ਬੁੱਲਾਂ ਜਿਹੀ ਧਰਤ
ਜਿਸ ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਸਕੋਂ
ਆਪਣੀ ਦੁਨੀਆਂ
ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆਂ
ਫਿਰ ਤੋਂ......