ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ

ਸੁਣੋ ਉਏ ਸ਼ਬਦੋ
ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਸ਼ਬਦੋ
ਜਮਾਨਤ ਤੇ ਰਿਹਾ
ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਿਰਾਸਤੀ ਸ਼ਬਦੋ
ਆ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਤੁਸੀਂ
ਰੋਜ਼ ਰੋਜ਼
ਕਿਸੇ ਬਿਨ ਬੁਲਾਏ ਸ਼ੇਲਜਮੈਨ ਵਾਂਗ
ਮੇਰਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖਟਖਟਾਉਣ
ਗਲੀ 'ਚ ਲੱਗੇ ਪਹਿਰੇ ਤੋੜ ਕੇ
ਮੈਨੂੰ ਨੀਂਦ 'ਚੋਂ ਜਗਾਉਣ
ਗਰਿਲਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਬੰਦੇ ਤੋਂ ਉੱਚੀ
ਕੰਧ ਟੱਪ ਕੇ
ਮੇਰੇ ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਫੁਸਫੁਸਾਉਣ
ਤੇ ਖਿੱਚਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ
ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਥੱਲਿਉਂ
ਮਹਿਬੂਬ ਦੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਜਿੰਨਾ ਮੁਲਾਇਮ
ਰੇਸ਼ਮੀ ਸਰਾਣਾ

ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ
ਇਹ ਮੁਹੱਲਾ ਹੈ ਇੱਜ਼ਤਦਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ
ਨਹੀਂ ਵਸੇਰਾ ਕੋਈ ਜਾਹਿਲ ਢੋਕਾਂ ਦਾ
ਇੱਥੇ ਹਰ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਜੋਕਾਂ ਦਾ
ਇਸ ਵਾਰ ਜਾਣ ਦਿੰਨਾ
ਦੁਬਾਰਾ ਗੁਸਤਾਖੀ ਹੋਈ
ਤਾਂ ਥਾਣੇ ਲਿਜਾਵਾਂਗਾ
ਪਰਚਾ ਦਰਜ ਕਰਾਵਾਂਗਾ
ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਅਮਨ-ਪਸੰਦ ਸ਼ਹਿਰੀ ਦੀ
ਸਾਂਤੀ ਭੰਗ ਕਰਨ ਦਾ
ਫਿਰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਦੱਸਣਗੇ
ਨਤੀਜਾ ਤੁਹਾਨੂੰ
ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਕਰਨ ਦਾ

ਇਸ ਨੂੰ
ਆਖਰੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਸਮਝਣ
ਜ਼ਿੱਦ ਜਿਹੇ, ਰੋਹ ਜਿਹੇ
ਸਵਾਲ ਜਿਹੇ, ਵਿਦਰੋਹ ਜਿਹੇ
ਸੱਚ ਜਿਹੇ, ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦ ਜਿਹੇ
ਹੱਕ ਜਿਹੇ. ਇਨਕਲਾਬ ਜਿਹੇ
ਸਿਸਕੀਆਂ ਜਿਹੇ, ਆਹਾਂ ਜਿਹੇ
ਧੜਕਨ ਜਿਹੇ, ਸਾਹਾਂ ਜਿਹੇ
ਦਿੱਲੀ ਜਿਹੇ, ਕੰਧਮਾਲ ਜਿਹੇ
ਗੋਧਰਾ ਜਿਹੇ, ਗੁਜਰਾਤ ਜਿਹੇ
ਨੇਪਾਲ ਜਿਹੇ, ਇਰਾਕ ਜਿਹੇ
ਤੜਪ ਜਿਹੇ, ਪਿਆਰ ਜਿਹੇ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਹੇ, ਸਰੋਕਾਰ ਜਿਹੇ
ਸ਼ਮਸਾਨਾਂ 'ਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ
ਸੁਪਨੇ ਜਿਹੇ,
ਬਦਲਾਅ ਜਿਹੇ
ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ.....

ਹਿੰਸਾ-ਅਹਿੰਸਾ

ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਸੀ
ਮਨੁੱਖ ਹਾਲੇ ਸੱਭਿਅਕ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਹਿੰਸਾ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ
ਬੱਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਸੀ
ਜਿੰਦਾ ਰਹਿਣ ਲਈ

ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ
ਇਹ ਧਰਤ ਸੁਹਾਵੀ ਵੰਡੀ ਗਈ
ਦੋ ਟੋਟਿਆਂ ਵਿੱਚ
ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਈਆਂ
ਹਿੰਸਾ ਅਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
ਅਹਿੰਸਾ ਹੋ ਗਈ
ਵੇਚਣਾ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ 'ਚ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੂੰ
ਲੜਾਨਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ 'ਗਲੇਡੀਏਟਰ' ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ
ਮਜ਼ਾ ਲੈਣਾ ਮੌਤ ਦੇ ਖੇਲ ਦਾ
ਟੰਗ ਦੇਣਾ ਸੂਲੀਆਂ ਤੇ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਗੁਲਾਮਾਂ ਨੂੰ
ਹਿੰਸਾ ਹੋ ਗਈ
'ਸਪਾਰਟਕਸ' ਬਣਨਾ
ਬਗਾਵਤ ਕਰਨਾ
ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼
ਸੇਧ ਲੈਣੇ ਨੇਜ਼ੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਵੱਲ
ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਹਿੰਸਾ ਸੀ
ਭੁਲੇਖੇ ਨਾਲ ਸੁਣ ਲੈਣੇ
ਚਾਰ ਅੱਖਰ ਇਲ਼ਮ ਦੇ
ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਸੀ ਢਾਲ ਦੇਣਾ ਸਿੱਕਾ
ਗੁਸਤਾਖ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ

ਸਮਾਂ ਬਦਲਿਆ
ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਕਰਵਟ ਲਈ
ਹਿੰਸਾ ਅਹਿੰਸਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਨੇ ਰੂਪ ਬਦਲੇ
ਅਹਿੰਸਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਹੁਣ
ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੇ
ਯੱਗ ਕਰਨੇ, ਯੱਗ ਖਾਣੇ
ਦੇਣੀ ਬਲੀ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ
ਬੇਜ਼ੁਬਾਨ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ
ਹਰ ਨਵੀਂ ਵਿਆਹੀ ਨੂੰ
ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਹਵੇਲੀ ਬਿਠਾਉਣਾ
ਤੇ ਵਿਧਵਾ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਜਲਾਉਣਾ
ਹਿੰਸਾ ਸੀ ਹੁਣ
ਚੁੱਕ ਲੈਣਾ
ਅੱਖ ਉਤਾਂਹ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਿਸਾਨ ਦਾ
ਮੰਗ ਲੈਣਾ
ਆਪਣੀ ਹੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ
ਸਿੱਧ ਕਰ ਦੇਣਾ ਕਿਸੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੁਆਰਾ
ਧਰਤੀ ਘੁੰਮਦੀ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ
ਤੇ ਪੁਨਰ-ਜਨਮ ਹੈ ਇੱਕ ਛਲਾਵਾ

ਫਿਰ ਸਾਲ ਲੰਘੇ, ਰੁੱਤਾਂ ਫਿਰੀਆਂ
ਸਿੰਘਾਸਨ ਹਿੱਲੇ, ਹਕੂਮਤਾਂ ਗਿਰੀਆਂ
ਮਿਹਨਤਕਸ਼ਾਂ ਨੂੰ
ਮਿਲੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਥੋੜ-ਚਿਰੀਆਂ
ਬਸਤੀਵਾਦ ਦੀਆਂ ਘਟਾਵਾਂ ਘਿਰੀਆਂ
ਆਇਆ ਫਿਰ
ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁਜਾਰੀ ਥੋਥਾ
ਦਿੰਦਾ ਫਿਰੇ ਹੋਕਾ
ਹੱਕ ਮੰਗਣੇ ਆਪਣੇ
ਬੁਲੰਦ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ
ਹਿੰਸਾ ਹੈ |
ਹੱਕ ਮੰਗੋ
ਪਿਆਰ ਨਾਲ, ਮਿੰਨਤ ਨਾਲ
ਗੋਡੇ ਰਗੜ ਕੇ
ਕਾਗਜ਼ੀ ਤੀਰਾਂ ਨਾਲ
ਮਿੱਤਰਤਾਪੂਰਵਕ
ਲੜ ਝਗੜ ਕੇ

ਖੁੱਲ ਗਈਆਂ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ
ਕਾਗਜ਼ੀ ਤੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਦੁਕਾਨਾਂ
ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ, ਕੁਝ ਸਰਕਾਰੀ
ਕੁਝ ਪਬਲਿਕ- ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ
ਬਣ ਗਏ ਕਮਿਸ਼ਨ
ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੇ
ਇਸਤਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ

ਪਰ ਸਮਾਂ ਹੈ ਕਿ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦਾ ਹੈ
ਸਮਾਜ ਹੋਰ ਤਰੱਕੀ ਕਰਦਾ ਹੈ
ਕਾਗਜ਼ੀ ਤੀਰ ਵੀ
ਨਵੇਂ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਅਨੁਸਾਰ
ਆ ਗਏ ਨੇ
ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਥੱਲੇ
ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਹੁਣ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਝੰਡਾਬਰਦਾਰ
ਲਿਖ ਕੇ ਦਿਉ
'ਇਨਫਰਮੇਸ਼ਨ' ਲੈ ਲਵੋ
ਮੰਗਣਾ ਬੰਦ ਕਰੋ
ਜੇ ਬਹੁਤੀ ਅੱਗ ਹੈ
'PIL' ਲਗਾ ਦਵੋ
ਦੇਖਾਂਗੇ
ਵਾਚਾਂਗੇ
ਦੇ ਦਵਾਂਗੇ ਕੋਈ ਫੈਸਲਾ
ਜਦੋਂ ਤੇਰੇ ਪੋਤੇ-ਪੋਤੀਆਂ ਵੱਡੇ ਹੋਣਗੇ
ਕਰ ਲੈਣਗੇ ਪ੍ਰਾਪਤ
ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਕਾਪੀ

ਛੇਤੀ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਹੋਰ ਤਰੱਕੀ ਕਰੇਗਾ
(ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਵੀ ਦੇਖ ਪਾਵਾਂਗੇ
ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਇਹ ਨਵਾਂ ਧਰਾਤਲ/ਰਸਾਤਲ)
ਸੱਭਿਅਤਾ ਅੱਗੇ ਵਧੇਗੀ
ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਚੱਕਾ ਘੁੰਮੇਗਾ
ਸਾਹ ਲੈਣਾ
ਹਿੰਸਾ ਹੋਵੇਗਾ
ਦਿਲ ਦਾ ਧੜਕਨਾ
ਹਿੰਸਾ ਹੋਵੇਗਾ
ਖੂਨ ਦੀ ਹਰਕਤ ਰਗਾਂ ਵਿੱਚ
ਹਿੰਸਾ ਹੋਵੇਗਾ
ਦੇਖਣਾ, ਸੁਣਨਾ, ਸੋਚਣਾ
ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ
ਸਭ ਹਿੰਸਾ ਹੋਵੇਗਾ

ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਦੀਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
ਸ਼ਾਇਦ ਮੁਰਦੇ ਘੜਨਗੇ...??

ਪਾਬਲੋ ਨੇਰੂਦਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ....

ਪਾਬਲੋ
ਇੱਕ ਤੂੰ ਸੈਂ
ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ
ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਬੋਲਣ ਲਈ
ਕੋਲ਼ਾ ਖਾਣਾਂ ਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰ
ਮੰਡੀਆਂ ਦੇ ਕਾਮੇ
ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਮਿੱਲ ਵਰਕਰ
ਬਾਗਾਨਾਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨ
ਜ਼ਰਜਰੇ ਹਾਲਾਂ 'ਚ
ਜਾਂ ਖੁੱਲੇ ਆਸਮਾਨਾਂ ਥੱਲੇ
ਸਟੇਜ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ
ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖੇ
ਲੱਕੜ ਦੇ ਦੋ ਟੁੱਟੇ ਬੈਂਚ
ਸਰੋਤੇ ਸਨ ਤੇਰੇ
ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦਾ ਸੰਗੀਤ
ਖਾਣਾਂ ਦੀ ਪਤਾਲੀ ਖੜ-ਖੜ
ਸੁਣਨ ਦੇ ਆਦੀ
ਅਨਪੜ੍ਹ ਕੰਨ
ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਪੁਤਲੀਆਂ ਵਾਲ਼ੀਆਂ
ਇੱਕ ਟਕ ਤੱਕਦੀਆਂ ਘਸਮੈਲੀਆਂ
ਪਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ
ਵੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਅੱਖਾਂ
ਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਟੋਪਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਸਿਰਾਂ ਵਾਲੇ
ਅਹਿਲ ਬੈਠੇ ਸਰੀਰ
ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਸੈਂ
'ਸਟਾਲਿਨਗਰਾਦ ਦੇ ਨਾਂ ਇੱਕ ਪਿਆਰ ਗੀਤ'
ਤਾਂ ਖਰਵ੍ਹੀਆਂ ਤਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੜਗੜਾਹਟ
ਰਾਜਧਾਨੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ

ਇੱਕ ਅਸੀਂ ਹਾਂ
ਲੱਭਦੇ ਹਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ
ਕਿਤਾਬਾਂ ਛਪਾਉਣ ਲਈ
ਫਿਰ ਦੋਸਤ ਖਰੀਦਦਾਰ
ਪੜ੍ਹਨ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ
'ਬਣਾ ਕੇ' ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨਾਲ
ਚਰਚਾ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ
ਭਾਲਦੇ ਹਾਂ ਕੋਈ ਜੈੱਕ
ਯੁਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸਾਂ 'ਚ
ਐਂਟਰੀ ਪਵਾਉਣ ਲਈ
ਕਾਰਡ ਪਾ-ਪਾ ਸੱਦਦੇ ਹਾਂ
ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ
ਗੋਸ਼ਟੀਆਂ 'ਚ ਭੀੜ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ
ਜਿਹਨਾਂ 'ਚੋਂ ਬਹੁਤੇ
ਊਂਘ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ
ਜਦੋਂ ਆਰੰਭਦੇ ਹਾਂ ਅਸੀਂ
'ਆਪਣੀ ਮਹਿਬੂਬ ਦੇ ਨਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ੋਕ ਗੀਤ'
ਅਤੇ ਤਾੜੀਆਂ
ਸਾਨੂੰ ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਬੋਲ ਕੇ
ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਉਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ

ਤੂੰ ਪੁੱਛ ਨਾ ਪਾਬਲੋ
ਪਾਸ਼ ਤੋਂ
ਉਦਾਸੀ ਤੋਂ
ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਤੋਂ
ਜਾਂ ਫਿਰ
ਫੈਜ ਤੋਂ
ਲੋਰਕਾ ਤੋਂ
ਮਾਇਕੋਵਸਕੀ ਤੋਂ
ਹਬੀਬ ਜਾਲਿਬ ਤੋਂ
ਨਾਜ਼ਿਮ ਹਿਕਮਤ ਤੋਂ
ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਇਹ ਵਿਤਕਰਾ ਕਿਉਂ.. ?




ਪਾਬਲੋ ਨੇਰੂਦਾ- ਚਿਲੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ ਕਵੀ ..
ਫੈਡਰੀਕੋ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਲੋਰਕਾ - ਸਪੇਨ ਦਾ ਲੋਕ ਕਵੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ 1936 ਵਿੱਚ 38 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਫਾਇੰਰਗ ਸੁਕੈਅਡ ਅੱਗੇ ਖੜਾ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ
ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਮਾਇਕੋਵਸਕੀ - ਸੋਵੀਅਤ ਰੂਸ ਦਾ ਮਹਾਨ ਪਰੋਲੋਤਾਰੀ ਕਵੀ
ਹਬੀਬ ਜਾਲਿਬ - ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਗਜ਼ਲਗੋ ਜੋ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਈ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਹਿਟ ਲਿਸਟ ਤੇ ਰਿਹਾ
ਨਾਜ਼ਿਮ ਹਿਕਮਤ - ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਵੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਅਕਹਿ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਸਾਲਾਂਬੱਧੀ ਜੇਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰੱਖਿਆ

ਬਾਕੀ ਨਾਂਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ...

ਸਟਾਲਿਨਗਰਾਦ - ਸੋਵੀਅਤ ਰੂਸ ਦਾ ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਜਿੱਥੇ ਲਾਲ ਫੌਜ਼ ਨੇ ਅੱਠ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨ ਨਾਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਕ ਤੋੜਵੀਂ ਹਾਰ ਦਿੱਤੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜਿਤ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਨਾਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਲ ਫੌਜ਼ ਨੇ ਬਰਲਿਨ ਤੱਕ ਖਦੇੜਿਆ

लेनिन की कविता - पैरों से रौंदे जाते हैं आज़ादी के फूल


पैरों से
रौंदे जाते हैं आज़ादी के फूल
और अधिक चटख रंगों में
फिर से खिलने के लिए।
जब भी बहता है
मेहनतकश का लहू सड़कों पर,
परचम और अधिक सुर्ख
हो जाता है।
शहादतें इरादों को
फ़ौलाद बनाती हैं।
क्रान्तियाँ हारती हैं
परवान चढ़ने के लिए।
गिरे हुए परचम को
आगे बढ़कर उठा लेने वाले
हाथों की कमी नहीं होती।

ਮਾਨਵਤਾਵਾਦ

ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਲਾਲ ਸੂਹਾ ਫੁੱਲ
ਤੋੜਨ ਵੇਲ਼ੇ ਵੱਜੇ
ਕੰਡੇ ਕਾਰਨ
ਇੱਕ ਸਹਿਜ਼ਾਦੀ ਦੇ
ਦੁੱਖ ਨੂੰ, ਚੀਸ ਨੂੰ ਦੇਖ
ਬਿਹਬਲ਼ ਹੋ ਉੱਠਣਾ
ਫਟਕੜੀ ਲੈ ਨੱਠਣਾ
ਜ਼ਖਮਾਂ ਤੇ ਟਕੋਰ ਲਈ
ਸਹਿਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਡੁੱਲੇ
ਦੋ ਬੂੰਦ ਖੂਨ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ
ਕੀਰਨੇ ਪਾਉਣੇ
ਮਰਸੀਏ ਲਿਖਣੇ
ਗੁਲਾਬ ਨੂੰ
ਫ਼ਟਕਾਰ ਲਾਉਣੀ
ਲਾਹਨਤ ਪਾਉਣੀ
ਸਹਿਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਨਰਮ ਪੋਟਿਆਂ 'ਚ
ਸੂਲਾਂ ਚੁਭਾਉਣ ਲਈ
'ਤੇ ਉਸੇ ਦਿਨ ਤੋਂ
ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣੀ ਬਾਗਬਾਨੀ
ਕੰਡੇ-ਰਹਿਤ
ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੇ
ਗੁਲਾਬ ਉਗਾਉਣ ਲਈ......

ਤੀਸਰਾ ਵਰਗ

ਕਾਕਰੋਚਾਂ ਦੀ ਢਾਣੀ
ਜੋ ਗੰਦਗੀ ਤੇ ਪਲ਼ਦੀ ਹੈ
ਡਰਦੀ ਹੈ ਪਰ
ਨਿੱਤ ਦਿਨ ਉੱਚੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ
ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਢੇਰ ਥੱਲੇ
ਆਕੇ ਮਰ ਜਾਣ ਤੋਂ
ਅਤੇ
ਉਤੇਜਿਤ ਹੋ ਕੇ
ਰੂੜੀਆਂ ਤੇ ਚੜ੍ਹ
ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਰੌਲ਼ਾ
ਬਚਾਉ ਬਚਾਉ ਦਾ
ਅਲੰਕਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ
ਜਦੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਰੇਨ
ਗੰਦਗੀ ਨੂੰ
ਰੂੜੀਆਂ ਨੂੰ
ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ....

ਇੱਕੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਬੋਧ

ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣਾ
ਆਪਣੇ ਪਿਉ ਬਾਰੇ
ਉਸਦੇ ਵਿਭਚਾਰ ਬਾਰੇ
ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ
ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ
ਉਸਦੀਆਂ ਮਾਸ਼ੂਕਾਂ ਬਾਰੇ
ਲਿਖ ਦੇਣੀਆਂ ਹੂਬਹੂ
ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ
ਉਸਦੀਆਂ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕੇ ਕੱਢੀਆਂ
ਭੱਦੀਆਂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ
ਦੁਰਕਾਰਨਾ ਉਸਦੇ ਖਰਵ੍ਹੇਪਣ ਨੂੰ
ਤੇ ਕਰ ਦੇਣਾ ਸੀਮਿਤ
ਸੱਚ ਕਹਿਣ ਦੀ ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ
ਸਿਰਫ਼
ਮਾਂ ਦੇ ਦਿਉਰ ਨਾਲ਼ ਸੌਣ ਦੇ
ਕਿੱਸੇ ਦੱਸਣ ਤੱਕ
ਪਰ ਨਾ ਸੋਚਣਾ
ਨਾ ਲਿਖਣਾ
ਨਾ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕਰਨੀ
ਜਾਣਨ ਦੀ
ਨੰਗਾ ਕਰਨ ਦੀ
ਉਹਨਾਂ ਸ਼ੈਤਾਨੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੂੰ
ਜੋ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਨੇ ਮਜਬੂਰ
ਬਾਪੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਭਚਾਰ ਲਈ
ਸ਼ਰਾਬ 'ਚ ਟੁੰਨ ਰਹਿਣ ਲਈ
ਖਰਵ੍ਹਾ ਬੋਲਣ ਲਈ
ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਣ ਲਈ
ਤੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਉਰ ਨਾਲ਼ ਸੌਣ ਲਈ.....

ਕੋਚਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਦਾ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ

ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ
ਕੁਛ ਰਚਨਾਤਮਾਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ
ਕੁਝ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ
ਤੇ ਕੁਝ ਨੋਟ ਕਮਾਏ ਜਾਣ

ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ
ਖੋਲ੍ਹ ਲਵਾਂ
ਕੋਈ ਕੋਚਿੰਗ ਸੈਂਟਰ
ਜਾਂ ਫਿਰ
ਕਰ ਲਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ
ਅੱਠਵੀਂ ਫੇਲ੍ਹਾਂ ਨੂੰ
ਦਸਵੀਂ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟਾਂ ਵਾਂਗ
ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ
ਕੋਈ (ਗੋਰਖ) ਧੰਦਾ
ਜਾਂ ਫਿਰ
ਬਣ ਜਾਵਾਂ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ
ਕਿਸੇ ਤਸੀਹਾ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ

ਕਰ ਦੇਵਾਂ ਐਲਾਨ
ਟੰਗ ਦੇਵਾਂ
ਇੱਕ ਵੱਡ-ਆਕਾਰੀ ਬੋਰਡ
ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਦੇ ਬਾਹਰ
ਖਾਨਦਾਨੀ ਵੈਦਾਂ ਵਾਂਗ
ਕਿ
ਹੁਣ ਬਣੋ
ਲੇਖਕ, ਕਾਲਮ-ਨਵੀਸ, ਕਵੀ
ਟੀਵੀ ਫਿਲਮੀ ਅਖਬਾਰੀ ਪੱਤਰਕਾਰ
ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਲ਼ਮ ਘਸੀਟ
ਸਿਰਫ਼ ਛੇ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ
ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣੀ
ਹੋਈ ਹੁਣ ਬਿਲਕੁਲ ਅਸਾਨ

ਇੱਥੇ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਤੁਹਾਨੂੰ
ਸਜੀਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਜੀਵ ਕਰਨ
ਤੇ ਨਿਰਜੀਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ
ਲਾਈਨ-ਹਾਜ਼ਰ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਬਾਰੇ
ਘੋਟਾ ਲਵਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਤੁਹਾਨੂੰ
ਨਵੇਂ-ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ
ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ
ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਸਮਝ ਪਾਇਆ ਕਰੋਗੇ
ਬਿਲਕੁਲ
ਕਿਸੇ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਲਿਖੀ
ਦਵਾਈ ਦੀ ਪਰਚੀ ਵਾਂਗ

ਖਾਸ ਤਰਜੀਹ:
ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਮਾਰਿਆਂ ਨੂੰ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਚ ਹਾਰਿਆਂ ਨੂੰ
ਜਨ-ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੇ ਭਗੌੜਿਆਂ ਨੂੰ
ਸਾਬਕਾ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨੂੰ
ਰਿਟਾਇਰਡ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ
ਯੁਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੂੰ

ਵਿਸ਼ੇਸ ਆਕਰਸ਼ਣ :
ਪਾਰਟੀਆਂ 'ਚ
ਮੁਸ਼ਾਇਰਿਆਂ 'ਚ
ਰਿਲੀਜ਼ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ
ਸਮਾਰੋਹਾਂ 'ਚ
ਸਰਕਾਰੀ ਇਮਾਰਤਾਂ
ਤੇ ਸੱਤਾ ਦੇ ਗਲਿਆਰਿਆਂ 'ਚ
ਵਿਚਰਨ ਦੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ
ਸਪੈਸ਼ਲ ਕਲਾਸਾਂ |

ਨੋਟ :
ਸ਼ਮਸਾਨ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਆਤਮਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ
ਲਿਖਣ ਪੜਨ ਲਈ
ਜਿਉਂਦੇ ਮਰੇ ਸਰੀਰਾਂ ਦਾ ਖਾਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ |

ਨਜ਼ਮ

ਕੋਈ ਤਾਂ ਖਬਰ ਸੁਣਾਅ ਕਿ ਸੋਚ ਨੂੰ ਵਿਰਾਮ ਆਏ |
ਇੱਕ ਤਾਂ ਝਲਕ ਦਿਖਾ ਕਿ ਦੀਦ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਆਏ |

ਆਣਾ ਜੇ ਨਹੀਂ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜ ਕਿਸੇ ਬੇਗਾਨੇ ਦੇ ਹੱਥ ,
ਕਿਸੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਫਿਰ ਮੈਖਾਨੇ ਦਾ ਪੈਗਾਮ ਆਏ |

ਕੋਈ ਤਾਂ ਜਖ਼ਮ ਦੇ ਕਿ ਦਿਲ ਨੂੰ ਟਕੋਰ ਕਰ ਸਕਾਂ ,
ਬੇਵਫ਼ਾਈ ਦਾ ਸਿਰ ਮੇਰੇ ਕੋਈ ਤਾਂ ਇਲਜ਼ਾਮ ਆਏ |

ਖਾਸ ਤਾਂ ਸੀ ਉਸਦੀ ਨਜ਼ਰ ਕਿ ਨਜ਼ਰ ਥਮ ਗਈ ,
ਵਰਨਾ ਮਹਿਫ਼ਲ 'ਚ ਬਹੁਤ ਖਾਸ-ਓ-ਆਮ ਆਏ |

ਸਮੇਟ ਲੈ ਹੁਣ ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਟੁੱਟੇ ਕੱਚ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ,
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਸਮਝਾਣ ਕੋਈ ਇਮਾਮ ਆਏ |

ਬਹੁਤ ਹੋ ਗਈ 'ਅਮਗੀਤ' ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਉਧੇੜ ਬੁਣ ,
ਜਰੂਰੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਿ ਹਰ ਰਾਸਤੇ ਦਾ ਮੁਕਾਮ ਆਏ |

ਭਗੌੜਾ


ਉਹ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਉਪਦੇਸ਼
ਅਕਸਰ ਮੈਨੂੰ
ਚੰਗਾ ਬਣਨ ਲਈ
ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ
ਦੱਸਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ
ਗੁਰੂ ਬਾਰੇ
ਜਿਸਨੇ ਵਾਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਪੁੱਤਰ, ਪਰਿਵਾਰ
ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ
ਇੰਜ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਦੇ
ਲੰਘ ਗਏ ਕਈ ਸਾਲ

ਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ
ਮੈਂ ਕਹਿ ਬੈਠਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ
ਕਿ ਮੈਂ ਜਿਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ
ਕਿ ਮੈਂ ਫੜਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ
ਪੱਥਰ ਤੋੜਦੇ
ਬਚਪਨ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਲੇਟ
ਕਿ ਮੈਂ ਵਾਹੁਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ
ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ
ਆਕਾਸ਼ ਦਾ ਸੂਰਜ
ਕਿ ਮੈਂ ਮਿਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ
ਆਪਣੇ ਹੱਥ
ਗਾਰੇ 'ਚ ਲਿਬੜੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ਼
ਕਿ ਮੈਂ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੰਦਾ ਹਾਂ
ਪਿਆਰ ਕਿਸੇ ਇਨਸਾਨ ਜਿਹੀ
ਦਿਖਣ ਵਾਲ਼ੀ ਰੂਹ ਨਾਲ਼

ਫਿਰ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ
ਪੱਕੀ ਕਣਕ ਤੇ
ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗ ਪਈ ਹੋਵੇ
ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਨੇ
ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ਨਿਰਾਦਰ
ਚੌਂਕ 'ਚ ਲੱਗੇ ਕਿਸੇ ਬੁੱਤ ਦਾ
ਜਾਂ ਟਿਕ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਪੈਰ
ਕਿਸੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕਿਤਾਬ ਤੇ
ਬੈਠ ਗਈ
ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਦੀ
ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ
ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਜ਼ਕਰੀਆ ਇਨਸਾਫ਼
"ਤੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ
ਕੁਝ ਅਕਲ ਕਰ ਕਾਕਾ
ਦੇਖ ਜ਼ਰਾ
ਆਪਣੇ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਕੈਰੀਅਰ ਵੱਲ
ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਚਾਵਾਂ ਵੱਲ
ਅਣਵਿਆਹੀ ਭੈਣ ਵੱਲ
ਸਮਾਜ ਵੱਲ
( ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਗੁਆਂਢ ਦੇ ਚਾਰ ਘਰ ਹੀ
ਸਮਾਜ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਹੇਠ ਆਉਂਦੇ ਸਨ)
ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਭਗੌੜਾ ਨਾ ਹੋ
ਨਾਲ਼ੇ ਵਾਢੀਆਂ ਕਰਦੇ
ਅਨਪੜ ਕਾਲੇ ਸਰੀਰ
ਗੰਦ-ਮੰਦ 'ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ
ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਲੋਕੀਂ
ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਭਈਏ
ਤੇਰੇ ਲੱਗਦੇ ਕੀ ਨੇ"

ਉਸੇ ਰਾਤ
ਆਖਕੇ ਸਲਾਮ
ਦੋਗਲੇਪਣ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਨੂੰ
ਮੈਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਛਾਲ
ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ ਵਾਂਗ ਜੰਮੇ
ਨਿੱਜ ਦੇ ਠੰਢੇ ਬੁਰਜ ਦੀ ਮੰਮਟੀ ਤੋਂ
ਤਰ ਆਇਆ ਵਾਹੋ-ਦਾਹੀ
ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਹੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸਰਸਾ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ ਤੇ
ਸਰਪਟ ਦੌੜਦਾ ਹੋਇਆ
ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸਵੇਰ ਸਾਰ
ਗਰਜਦੀ, ਦਹਿਕਦੀ, ਗਾਉਂਦੀ
ਜੀਵੰਤ ਭੀੜ ਵਿੱਚ
ਬਾਤਾਂ ਪਾਉਣ ਲਈ
ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਲਈ
ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ
ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ
ਸਾਥ ਦੇਣ ਲਈ
ਸਾਥ ਪਾਉਣ ਲਈ
ਆਪਾ ਜਲਾਉਣ ਲਈ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਲਈ
ਕਬਰਸਿਤਾਨਾਂ ਦੀ ਮੁਰਦਾ ਚੁੱਪ ਤੋਂ ਦੂਰ.......